Büyüyen Dev: "Sağlık Bilişimi"

            Hem bilginin hem de teknolojinin yoğun bir şekilde kullanıldığı alanların başında, şüphesiz sağlık bilişimi ya da güncel adı ile tıp bilişimi gelmektedir. Kullanılan ölçüm, görüntüleme, analiz ve izleme gibi yöntemler ile test cihazları hızla gelişmekte ve çoğalmaktadır. Böylece tıp bilişimi gün geçtikçe zenginleşmekte, buna paralel olarak hastalar için toplanan tıbbi veri ve bilgi miktarı da çok büyük bir hızla artmaktadır.

            Tıpta sürdürülen bilimsel çalışmaların çokluğu ve bu alanın pratiğe uygulanmasındaki güçlükler ve gecikmeler gibi sorunların aşılmasında yararlı bir yöntem olarak bilişim teknolojilerinin bu ölçüde belirleyici olması kaçınılmazdı. Sağlık Bilişimi de, söz konusu bilgi ve verilerin oluşturulması, paylaşılması, işlenmesi, biçimlendirilmesi ve sonuçta hastaların bakımlarının ve tedavilerinin belirlenmesi, seçilmesi ve geliştirilmesini hedef alır.

            Konu ile ilgili hem ulusal hem de uluslararası pek çok yayımlanan makalesi bulunan, Tıp Bilişimi Derneği Eski Başkanı, halen Tıp Bilişimi Derneği Yönetim Kurulu Üyesi olan Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik ve Tıp Bilişimi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Osman SAKA ile söyleşide bulunduk:

- Bilişimin her alandaki önemini en iyi bilenlerden birisi olarak; sağlık bilişiminin tıp bilimine faydaları nelerdir, kısaca açıklayabilir misiniz?

            İnsanlığın var oluşundan günümüze dek yaşamın her boyutunda yaşanan değişimlere karşı değişmeyen iki kavram hastalıklar ve hastalardır. Değişen ise onlara yaklaşım, tanı ve tedavi yöntemlerindeki farklılıktır. İlk çağlardan günümüze dek bu yöntemler büyük değişim ve gelişime uğramışlardır. Tıp bilimi, teknolojik gelişmelerin sağladığı olanaklardan faydalanmak suretiyle tanı ve tedavi yöntemlerinin sürekli yeniden değerlendirip biçimlendirildiği bir devinim olarak yorumlanabilir. Görüntüleme yöntemleri, yüksek teknolojili tanıtedavi araçları ve bilgisayar destekli uygulamaların sağlık bakım hizmetlerine sağladığı olanaklar, geleneksel tıbbın usta çırak anlayışından gittikçe farklılaşan bir anlayışa doğru değişmesine neden olmaktadır. Bu anlayışta bilinçli düşünmek ve bilgi tabanlı karar vermek diğer bir deyişle akıl ve bilgiyi ön plana çıkararak “Kanıta Dayalı Tıp” uygulamalarını yaygınlaştırmak önem kazanmaktadır. Bu önemli değişim için gerekli kaliteli veri ve bilgiyi üretecek bilişim teknolojilerini sağlık sektöründe etkin ve verimli kullanmak zorunludur. İşte bu sürecin tüm aşamalarında sağlık bilişimi metodolojisi yöntemleri ve anlayışı vardır.

            Sağlık Bilişimi'nin sadece sağlık çalışanlarına mı faydalı olduğunu düşünüyorsunuz? Öyle değilse hastalar için yararları nelerdir?

            Her şeyden öte "Yaşamın amacı birey olarak insan" olduğuna göre, sağlık biliminin amacı da "insanın zihinsel ve fiziksel sağlığının korunması yada zihinsel ve fiziksel sağlığını yitirenlerin tekrar sağlıklı yaşama dönmelerini sağlamaktır." Bu amacın sağlanması sürecinde sağlık bilişimi, hastalara sağlık hizmetini;

* Doğru yerde ve doğru zamanda almak

* Mahremiyet ve gizlilik güvencesi ile almak

* Güvenli hizmet almak

* Zarar görmeden hatasız almak

* Hasta odaklı almak

* Olanakları  sunmada önemli katkılar sağlamaktadır.

            Sağlıkta son yıllarda büyük reformlar yaşanan ülkemizdeki sağlık bilişimini nerede görüyorsunuz? Diğer ülkelerle karşılaştırıldığında olumlu ve olumsuz yönlerimiz nelerdir?

            Son 30 yılda bilişim teknolojilerinin gelişimi tüm sektörleri önemli derecede etkilemiştir. Özellikle son 10 yıldır Sağlık ve Tıp Bilişimi alanında görülen gelişmeler son derece şaşırtıcıdır. Bu gelişmeler sadece sağlık hizmeti sunumu boyutunda değil, araştırma alanında daha da çarpıcıdır. Bu sektörde dün hayal bile edemediğimiz ya da hayal edip bilimkurgu olarak örneklediğimiz (DNA Analizleri, Beyin Haritalaması çalışmaları, Nano Teknoloji çalışmaları vb) çalışmaların bugün gerçek ve sanal ortamda gerçekleştirilmekte olduğunu görmekteyiz.

            Ülkemizde bu değişim sadece sağlık hizmeti sunumunda ortaya çıkmaktadır. Sağlık sektörüne yatırım yapan kamu ve özel sektör kuruluşları arka arkaya bilgi teknolojileri ile desteklenen hastaneler kurulmakta, mevcut olanlar ise bu donanım ve yazılımlarla yenilenmektedirler.

            Bu değişim doğrultusunda ülkemizde Hastane Bilgi Yönetim Sistemi yazılımı üreten 70 in üzerinde firma bulunmaktadır. Ürettikleri yazılımın adından bilgiyi yönettiği anlamı çıkarılsa da yaşanan gerçek böyle değildir.  Birkaç firma dışında bunların büyük bir çoğunluğunun hedefi  Sosyal Güvenlik Kurumu’nun ve Sağlık Bakanlığı’nın olmazsa olmaz istemlerini karşılamak, ek olarak ta stok kontrol ve personel gibi modüleri kapsamaktadır. Ancak hasta güvenliğinin, sağlık bakım kalitesinin ve kanıta dayalı tıp için kaliteli veri ve bilgi üretmenin olmazsa olmaz aracı olan Klinik Karar Destek Sistemleri'nin ve entegre bir Elektronik Sağlık Kaydı'nın bulunmadığı bir sistemden Sağlık Bilgi Yönetim Sistemi olarak bahsetmek olası değildir. Kaliteli bilgi üretilememesi, üretilen bilgilerin yerinde ve zamanında kullanılamaması bizi, bilgi üreten toplum Bilgi Toplumu (Knowledge Society) olmaktan çok bilgiyi satın alıp kullanan Enformasyon toplumu konumuna taşımaktadır.

             Türkiye'nin teknoloji yönünden altyapısı yeni buluşları özümsemeye hazır mıdır? Bu konudaki fikirlerinizi alabilir miyiz?

            Teknoloji alt yapısı ve kullanımı yönünde ülkemiz ve onun genç nüfusu buna çok uygun ve hazırdır. Önemli olan kamunun ve özel sektörün buna hazır olup olmadığı, öncelikleri, amaç ve hedefleridir. Bu konuda toplumu yönlendirici ve teşvik edici kararlar alınmalıdır.

             Sağlık Bilişimi'nin iyileştirilme sürecinde son günlerde sağlık kurumlarımızda tercih edilmeye başlanan webtabanlı yazılımların rolü ne olacaktır?

            Günümüzde hastane bilgi sistemlerinin geliştirilmesinde geliştiriciler çok katmanlı mimariyi tercih etmektedirler. Gerek web tabanlı gerekse masaüstü uygulamalarda kullanılabilen bu yaklaşım uygulama geliştirme döngüsüne büyük katkı sağlamaktadır.

            Web tabanlı uygulamaların kurulum ve dağıtım maliyetleri ve zamanı masaüstü uygulamalara göre oldukça kolaydır. İstemcilerdeki uygulamaların ayrı ayrı güncellenmesi yerine sadece web uygulamasının host edildiği kaynağın güncellenmesi ve kurulması temel olarak uygulamayı kullanan herkesin güncel uygulamaya erişimini sağlamaktadır. Web tabanlı sistemler, masaüstü  uygulamalara göre daha daha hızlı ve kolay şekilde yeni durumlara adapte edilebilir. Artan kullanıcı sayısı ve iş istasyonu sayısına uyum daha kolay sağlanır.

            Web tabanlı uygulamalar için geliştirilen uygulamalar ilgili web tarayıcıları olan mobil cihazlardan ek bir maliyet gerektirmeden kullanılabilir. Web tabanlı uygulamalara kurum içindeki farklı noktalardan ve hatta gerekli güvenlik sağlanarak herhangi bir yerinden erişim daha kolaydır.